RUKHWAT

काळानुसार रुखवत
नुकताच माझ्या मुलीचा विवाह पार पडला. माझी मुलगी चि.मानसी सध्या अमेरिकेतील मिशिगन राज्यातील डेट्नॅईड येथील थरूपश डींरींश णपर्ळींशीीळींू मध्ये डॉक्टरेटचा अभ्यासक्रम पूर्ण करीत आहे. तिचा विवाह २३ डिसेंबर २०१२ ला ठाणे येथे संपन्न झाला. आमचे जावई अमित श्रीधर जोशी यांनीसुद्धा त्याच युनिव्हर्सिटीमधून पीएच.डी. मिळवली आहे व सध्या ते वॉशिंग्टन डी.सी.येथील छरींळेपरश्र खपीींर्ळींीींश ेष कशरश्रींह मध्ये पोस्ट डॉक्टरेटचा अभ्यास करीत आहेत. या विवाहानिमित्त मांडलेल्या वेगळया रुखवताची माहिती द्यावीशी वाटते.
मराठीत रुखवत म्हणून प्रचलित असलेल्या अपभ्रंश शब्दाचा मूळ शब्द आहे `रक्षावत'! प्राचीन काळी रक्षावतामध्ये देव, शास्त्र, शस्त्र, अन्न आणि वस्त्र देण्याची प्रथा होती. संसार निर्वेध व्हावा म्हणून `देव', कुटुंबाच्या संरक्षणासाठी `शस्त्र', संसार संपन्न व्हावा यासाठी `शास्त्र' आणि ऐहिक गरजा भागवण्यासाठी `अन्न' व `वस्त्र' अशा सर्व वस्तू नवपरिणित दांपत्याला देत असत. जसजसे सामाजिक स्थित्यंतर होत गेले तसतसे रक्षावतात विविध खाद्यप्रकार, कलाकुसरीच्या वस्तू, गृहोपयोगी साधने ठेवण्याचा प्रघात सुरू झाला. सध्याच्या इंटरनेट मायाजालाच्या संगतीतील नवीन पिढीची प्रतिनिधी असलेली `मानसी' ही `वाचनवेड्या' तरुणाईचीही प्रतिनिधी आहे. लहानपणापासून पुस्तकांचे वेड असलेली मानसी सतत पुस्तके जमवत गेली व अधाशीपणाने वाचत गेली. तिच्या या वाचनप्रेमामुळे आम्ही संपूर्णपणे पुस्तकांचे रुखवत मांडले. त्यात भगवद्गीतेपासून श्यामची आई, प्रकाशवाटापर्यंत अनेक पुस्तकांचा समावेश होता. त्यामध्ये कादंबऱ्या, आत्मचरित्रे, कवितासंग्रह व प्रवासवर्णनांना स्थान होते. इरावती कर्वे, गोनीदा, पुल, अनिल अवचटांपासून राजन गवस, भीष्म सहानी यांच्यापर्यंत सर्व नव्या-जुन्या पुस्तकांचा समावेश केला होता. विवाहानिमित्ताने हा उपक्रम खूपजणांना पाहता आला व स्तुत्य वाटला.
- सदानंद विनायक व मीनल सदानंद,  सी/२१, सत्य अपार्टमेंट, नौपाडा, ठाणे (प.)